Witamy na stronie Oficyny Wydawniczej
Volumen

Opis

„Papież nienawidzi uczonych i lęka się ich, albowiem nie podlegają mu na mocy ślubowania”. Nie jest to pełna goryczy refleksja bojownika nauki, lecz myśl Pascala. Wspaniały chrześcijanin i genialny uczony wyraził w ten sposób rozdarcie chrześcijańskiego sumienia w obliczu fundamentalnego dylematu wyłaniającego się w związku z poszukiwaniem prawdy. Uważano powszechnie, że nauka stara się odpowiedzieć na pytanie „Jak?”, a filozofia i religia zajmują się pytaniem „Dlaczego?”, chociaż w rzeczywistości chodzi o dwa oblicza tej samej prawdy. Złudne jest mniemanie, że można odpowiedzieć na jedno, nie odpowiadając na drugie. Czy można wyjaśnić, jak działa zegarek, jeśli się nie wie, czemu służy?

Człowiek ma tylko dwie drogi, którymi może podążać szukając odpowiedzi na podstawowe pytanie o byt: wiarę i badanie przyrody. Pierwszą kroczy Kościół, drugą – nauka. Oto w przybliżeniu zakres tematyczny niniejszej książki: chcemy opowiedzieć o postawie Kościoła wobec nauki – od samego początku po czasy dzisiejsze.

 

 

Spis treści

 

Wstęp

 

Część pierwsza

Czas nieufności (I–V wiek)

 

Rozdział I: Kościół pierwotny a nauka grecko-rzymska

Stary Testament: życzliwe spojrzenie na naukę…

Ale zawartość naukowa miała charakter szczątkowy

Sedno problemu: Biblia księgą naukową?

Święty Paweł a nauka

Nauka grecka: myśl religijna

Pitagoras i Empedokles

Demokryt, Epikur i atomy

Stoicyzm

Sokrates i Platon

Arystoteles

Ziemia: tkwi nieruchomo czy się porusza?

Świat Boski czy zdesakralizowany?

Geografia i alchemia

Nauki o człowieku

Nauka spekulatywna

Rozdział II: Wahania Kościoła w sprawie zakazanego owocu

Impas wiary odciętej od kultury

Konieczność przekonania elit

Chrześcijanie i nauczanie pogańskie

Szkoła aleksandryjska otwarta na kulturę pogańską

Klemens Aleksandryjski i egzegeza alegoryczna

Orygenes: nauka w służbie egzegezy

Niejednoznaczna ocena Orygenesa w Kościele

Czy Kościół unicestwił naukę starożytną?

Rozdział III: Ojcowie Kościoła: nauka złem koniecznym

Dalsze wahania (połowa III – połowa IV wieku)

Edykt juliański (362) i jego konsekwencje

Bazyli z Cezarei i Grzegorz z Nyssy: kwestia rozumu i wiary

Święty Hieronim: za nauką czy przeciw niej?

Wiara powinna dokonywać rozróżnienia między doktrynami naukowymi: coraz wyraźniejsze nieporozumienie

Święty Augustyn

Chrześcijanie, którzy w imię Biblii trwają przy błędach naukowych, dyskredytują Słowo

Nauka niezbędna dla zrozumienia Pisma

Ograniczenia i niebezpieczeństwa nauki

 

Część druga

Kościół akceptuje naukę (wieki VI–XIII)

 

Rozdział IV: Wielkie nadzieje na syntezę

Czy Kościół był odpowiedzialny za stagnację naukową w średniowieczu?

Pośrednicy: Boecjusz i Kasjodor

Nauka klasztorna: Beda Czcigodny i jego następcy

Izydor z Sewilli: nauka i wiara obok siebie

Wiedzę znajduje się w książkach, nie zaś w przyrodzie

Jan Szkot Eriugena: nie ma teologii bez nauki; szansa zmarnowana przez Kościół

Kościół bizantyński a nauka

Pragnienie nauki w Kościele z X wieku

Gerbert, papież roku tysięcznego, uświęca zaślubiny Kościoła z nauką

Rozdział V: Przymierze między wiarą i nauką

Odzyskanie nauki starożytnej dzięki średniowiecznym Arabom

Tłumacze angielscy: Adelard z Bath, Daniel z Morley. Nauka w przymierzu z wiarą

Wymiana kulturalna w południowej Italii

Bilans działalności translatorskiej: Kościół w obliczu nauki grecko-arabskiej

Dialektyka, nowa broń rozumu

Konieczność nadzoru Kościoła nad nauką

Udany mariaż: szkoła w Chartres

Wilhelm z Conches (1080⁠–⁠1154)

Inni szartrejczycy

Prąd antynaukowy w Kościele

Święty Bernard a nauka

Kościół a medycyna

Rozdział VI: Kościół a fizyka Arystotelesa

Nowe uwarunkowania intelektualne

Pierwsze potępienia nauki arystotelesowskiej

Teolodzy przeciwko Arystotelesowi

Zwolennicy Arystotelesa

Wielkie potępienie z 1277 roku: wiara determinuje prawdę naukową

Rajmund Lull i wyższość wiary nad nauk

Encyklopedie: nauka podporządkowana wierze

Astronomia: Ptolemeusz bierze górę nad Arystotelesem

Wiara motywem badań naukowych

Teologia jako nauka

Robert Grosseteste, teolog nauki

Roger Bacon

Albert Wielki

Tomasz z Akwinu

 

Część trzecia

Od tolerancji do zerwania (wiek XIV – początek wieku XVII)

 

Rozdział VII: Oddzielenie wiary od rozumu, czyli czas hipotez

Duns Szkot

Wilhelm Ockham i krytyka poznania naukowego

Pierwsze potępienia nauki nominalistów; Arystoteles oficjalnym uczonym Kościoła

Potępienie hipotez Mikołaja z Autrecourt

Rozłam między nauką a techniką korzystny dla arystotelizmu

Mechanistyczny świat Jana Buridana

Problematyka ruchu ziemi w XIV wieku

Mikołaj z Oresme, prekursor Kopernika

Oxford albo marzenie o religii matematycznej

Arystoteles nadal w centrum sporów

Rozdział VIII: Kościół okresu renesansu i śmiałe przedsięwzięcia naukowe

Ostatnie walki o Arystotelesa

Religijne hamulce nauki

Religia a medycyna

Blokowanie nauki przez okultyzm i platonizm

Początek emancypacji nauki

Papieże sprzyjający nauce (1447⁠–⁠1555)

Wielka tolerancja wobec najzuchwalszych hipotez

Kościół a wynalazek druku

Kardynał Mikołaj z Kuzy i jego einsteinowskie intuicje

Kopernik: Ziemia kręci się z błogosławieństwem Kościoła

Wyprawy odkrywcze: konieczność współdziałania nauki z teologią

Rozdział IX: Kontrreformacja i przywołanie nauki do porządku

Skazanie Giordana Bruna symbolem nowej postawy Kościoła

Usztywnienie postawy Kościoła, Paweł IV

Dogmat eucharystyczny a atomy

Dwuznaczna postawa jezuitów

Towarzystwo Jezusowe a arystotelizm

Dwuznaczność nauki jezuickiej w Chinach

Represjonowanie nowych hipotez

Nauka opuszcza Kościół

Rozdział X: Galileusz, Kościół a nowożytna nauka: wielkie zerwanie w XVII wieku

Zapowiedź sprawy Galileusza: potępienie systemu Kopernika (1616)

Il Saggiatore (1623), Galileusz przeciwko jezuitom

Przedmiot procesu z 1633 roku: Kopernik czy atomy?

Kościół, Galileusz, Biblia i nauka

Stopniowe ukrywanie wyroku z 1633 roku

Galileusz w apologetyce chrześcijańskiej XIX i XX wieku

Wpływ sprawy Galileusza na Kartezjusza, Gassendiego, Pascala i Mersenne’a

Zakończenie

Chronologia

Spis ilustracji

Bibliografia

Indeks