Witamy na stronie Oficyny Wydawniczej
Volumen

Opis

Waleriana Kalinkę można bez wątpienia zaliczyć do najbardziej bulwersujących historyków. Jako koryfeusz krakowskiej szkoły historycznej, upowszechniającej pesymistyczną koncepcję naszych dziejów, miał wielu przeciwników. Z jego dziełami polemizowali profesjonaliści i amatorzy. Uznając historię za „mistrzynię życia”, Kalinka wychodził z założenia, że jest w niej miejsce na dydaktykę i nie stronił od pouczeń. Jego historiografia to wielkie narodowe moralizatorstwo. Sejm Czteroletni nie należał pod tym względem do wyjątków. Było to dzieło kontrowersyjne i jednocześnie wielce znaczące, nie tylko dlatego, że szczegółowo omówił w nim autor przebieg obrad sejmowych, także dlatego, że sprowokował dyskusje, spory, a nawet antagonizmy w środowisku historyków.

Spory o rolę Stanisława Augusta w trudnych dla kraju czasach, o to wreszcie w jakim stopniu nasze polskie grzechy wpłynęły na upadek Rzeczypospolitej trwają, ponieważ przez lata nagromadziło się mnóstwo sprzecznych opinii o przyczynach upadku lub szansach odrodzenia państwa. Nie jest łatwo także formułować hipotezy o konsekwencjach zdarzeń, które mogły nastąpić, ale nie nastąpiły. Kalinka nie zawsze stosował się do uznanych reguł, a że praktycznie jako pierwszy zaczął inaczej interpretować lata panowania Poniatowskiego oraz obarczać winą rodaków, naraził się na szczególnie ostrą krytykę.

Niezależnie jednak od dyskusyjnych tez Kalinki, walory jego dzieł są niepodważalne. Uzmysłowienie błędów, wad, zepsucia, przyczyn osłabiających państwo było bardzo ważne, pożądane i wymagało odwagi.

 

 

Spis treści (Tom 1):

 

Przedmowa do obecnego wydania

Przedmowa do pierwszego wydania

 

KSIĘGA PIERWSZA

 

Rozdział I

PRZYMIERZE AUSTRIACKO-ROSYJSKIE. WOJNA TURECKA (1787⁠–⁠1788)

1. Zawiści sąsiedzkie podnoszą w Europie wpływ Rosji

2. Korespondencja Katarzyny i Józefa II

3. Powtórny zjazd (1787)

4. Potemkin

5. Pierwsza kampania austriacka (1788)

6. Kampania rosyjska. Zdobycie Oczakowa

 

Rozdział II

PLANY HERTZBERGA (1787⁠–⁠1788)

7. Hertzberg

8. Plan zmiany

9. Korespondencja Hertzberga i Dietza

10. Konwencja austriacko-rosyjska w obronie Rzeczypospolitej

 

Rozdział III

PRZYMIERZE POLSKO-ROSYJSKIE (1787⁠–⁠1788)

11. Stanisław August zamierza wciągnąć Polskę do wojny z Turcją

12. Myśl zawiązania konfederacji przed Sejmem. Trudności ze strony Rosji

13. Plan konfederacji wojewódzkiej Branickiego i Szczęsnego Potockiego

14. Trudności wewnętrzne Rzeczypospolitej. Obawy ze strony Prus chwilowo usunięte

15. Bezsilność rządu polskiego. Jej domowe przyczyny

16. Zarząd spraw zagranicznych w Petersburgu

17. Odpowiedź rosyjska na propozycje Stanisława Augusta

18. Opozycja Prus przeciw przymierzu

19. Imperatorowa wstrzymuje układy

20. Zmieniony program króla

 

Rozdział IV

STRONNICTWA. SEJMIKI. CZYNNOŚCI PRZEDSEJMOWE

21. Opozycja domowa. Hetman Branicki

22. Stanisław Szczęsny Potocki

23. Ks. Adam Czartoryski, jenerał ziem polskich

24. Instrukcje sejmowe i kandydaci do poselstwa

25. Kandydaci do laski

26. Ostatnie przed otwarcie Sejmu narady

 

KSIĘGA DRUGA

 

Rozdział I

POCZĄTKI SEJMU. DEKLARACJA PRUSKA. WOJSKO WYJĘTE SPOD RZĄDU

27. Sejm zawiązuje się w konfederację

28. Wojsko odjęte hetmanom (1776)

29. Komarzewski wprowadza porządek do wojska (1776⁠–⁠1788)

30. Przyczyna niepopularności departamentu wojskowego i Komarzewskiego

31. Deklaracja dworu berlińskiego

32. Pierwsza walka o zwierzchnictwo nad wojskiem

33. Uchwała o armii stutysięcznej

34. Obrońcy i przeciwnicy departamentu Lucchesiniego

35. Walka o departament wojskowy. Mówcy opozycyjni

36. Dalszy ciąg tej walki. Obrona departamentu

37. Wniosek Szczęsnego Potockiego o Sejmie gotowym

38. Narady opozycji z Lucchesinim nad przywołaniem wojska pruskiego

39. Upadek departamentu

40. Znaczenie tej uchwały

 

Rozdział II

STAN OPINII. UPADEK WPŁYWU ROSYJSKIEGO. STANOWCZA PRZEWAGA PRUS

41. Dwór pruski rządzi żądać od Rosji odwołania jej wojsk

42. Nota Stackelberga z 5 listopada. Wrażenie jej w Sejmie

43. Stosunek Rzeczypospolitej do trzech mocarstw sąsiednich

44. Brutalstwo Rosji i jej reprezentantów zaciera pamięć o korzyściach przyjaznego z nią sąsiedztwa

45. Tyrania opinii w Sejmie i na ulicy

46. Wpływ kobiet na obrady sejmowe

47. Ks. Kazimierza Nestor Sapieha

48. Kłopoty Stackelberga. Król doradza układy z Rosją o zwolnieniu warunków gwarancji

49. Powtórna deklaracja pruska. Fryderyk Wilhelm zrzeka się praw gwaranta i obiecuje bronić Rzeczypospolitej

 

Rozdział III

UTARCZKI SEJMOWE. WYPRAWIENIE POSŁÓW ZAGRANICZNYCH I DEPUTACJA DO ICH ZARZĄDU. KOMISJA WOJSKOWA (10 listopada do 23 grudnia 1788)

50. Epizody sejmowe. Usunięcie jenerała Komarzewskiego

51. Pierwsze zamachy na Radę Nieustającą

52. Spór o mianowanie oficerów w armii

53. Posłowie do dworów obcych. Walka o ich nominację

54. Zarząd spraw zagranicznych odjęty królowi

55. Ofiara Radziwiłłowska

56. Nieporządek obrad sejmowych. Przysięga niebrania pensji zagranicznych

57. Kanclerz Jacek Małachowski

58. Sprzedajność w wieku XVIII powszechna. Pensje rosyjskie w Polsce

59. Ustawa o komisji wojskowej. Branicki w Warszawie

 

Rozdział IV

ZNIESIENIE RADY NIEUSTAJĄCEJ. STANOWISKO DWORÓW CESARSKICH WOBEC SEJMU

60. Zarzuty przeciw Radzie Nieustającej

61. Wybujały indywidualizm obywatelstwa nie znosi żadnego przymusu

62. Niewykonanie praw. Rozbicie głównych organów państwowych

63. Pierwsza próba odrodzenia się rządu

64. Popęd dany Radzie przez króla

65. Niedostatki nowego rządu i jego przeciwnicy

66. Starania króla o utrzymanie Rady Nieustającej

67. Upadek Rady Nieustającej

68. Zachowanie się dworu wiedeńskiego wobec Sejmu

69. Kanclerz austriacki hamuje Rosję

70. Imperatorowa odkłada swą pomstę

 

KSIĘGA TRZECIA

 

Rozdział I

WYCOFANIE WOJSK ROSYJSKICH Z KRAJÓW RZECZYPOSPOLITEJ TRWOGI UKRAINNE (styczeń – czerwiec 1789)

71. Pierwsze pogłoski o buntach na Ukrainie

72. Zakaz wpuszczania nowych oddziałów rosyjskich. Szczęsny Potocki na Ukrainie

73. Wniosek o pospolitym ruszeniu na chłopów

74. Rozbicie większości sejmowej. Ignacy Potocki znosi się potajemnie ze Stackelbergiem

75. Dwór berliński wstrzymuje zapędy Rosji

76. Wiadomości ukrainne nie przestają burzyć Sejmu. Starania króla w Peersburgu

77. Przywódcy sejmowi dążą ku spokojniejszemu ułożeniu rzeczy z Rosją

78. Morderstwo niewierkowskie. Pospieszne uchwały sejmowe. Komisja porządkowa łucka

79. Indagacje i egzekucje łuckie

80. Stracenie ks. Benderowskiego

81. Egzekucje w Dubnie, Krzemieńcu i Włodzimierzu

82. Szczęsny Potocki chroni Ukrainę od komisji porządkowych. Źródłem popłochów Warszawa

83. Warunki, pod którymi Rzeczpospolita zezwala na przemarsze oddziałów rosyjskich

84. Ks. Kaunitz nakłania Rosję do ustępstwa. Imperatorowa cofa swe wojska i magazyny

85. Rekwizycja pomocy kurlandzkiej. Uwięzienie Sadkowskiego

86. Hierarchia schizmatycka w Rzeczypospolitej

87. Wnioski deputacji indagacyjnej (1790)

 

Rozdział II

PODATKI I WOJSKO (styczeń – czerwiec 1789)

88. Lucchesini mianowany ministrem pruskim w Warszawie

89. Skład sejmu i sposób obradowania

90. Wniosek o popisach wojewódzkich

91. Pomnożenie kawalerii narodowej

92. Podatek na starostwa

93. Podatek na dobra duchowne. Ofiara dziesiątego groszaa

94. Uwięzienie Ponińskiego. Limita

 

Rozdział III

PODATKI I WOSJKO. Ciąg dalszy (lipiec – grudzień 1789)

95. Biskupstwo krakowskie. Ks. Michał Poniatowski

96. Zabór majątku biskupstwa krakowskiego

97. Porównanie pensji biskupich. Breve i instrukcje papieskie

98. Etat wojska. Nominacje oficerów

99. Zakaz dostawy zboża dla armii rosyjskiej

100. Nierzetelność podawanych intrat. Zawód w podatkach

101. Nowe podatki

102. Opłakany stan nowych zaciągów. Nieporadność Sejmu

103. Komisje wojewódzkie cywilno-wojskowe

104. Podatki miejskie. Jan Dekert

105. Sprawa miejska w Sejmie

 

Rozdział IV

PRZYGOTOWANIA DO PRZYMIERA Z PRUSAMI (lipiec – grudzień 1789)

106. Zatargi króla ze Stackelbergiem

107. Deboli i jego korespondencja z królem

108. Zamiary przywódców sejmowych. Deputacja do formy rządu

109. Klęski wojenne Turków. Dwór berliński przybiera wyraźniejszą politykę

110. Pierwsze porozumienia z Galicją

111. Dalsze zachody Lucchesiniego o rozpoczęcie układów

112. Zasady do poprawy rządu

113. Obejrzenie się na epokę opowiedzianą

 

 

Spis treści (Tom 2):

 

Przedmowa do drugiego wydania

 

KSIĘGA CZWARTA

PRZYJAŹŃ Z PRUSAMI (1790⁠–⁠1791)

Rozdział I

TRAKTAT PRZYMIERZA Z 29 MARCA (styczeń – marzec 1790)

114. Traktat prusko-turecki zaczepno-odporny (31 stycznia)

115. Ostatnie chwile Józefa II

116. Układy z Lucchesinim. Pierwsze propozycje pruskie

117. Trudności finansowe Rzeczypospolitej. Król zagrzewa Sejm do ofiarności

118. Stanowisko Austrii i Rosji wobec negocjacji z Prusami

119. Rząd pruski cofa swoje propozycje. Nowa podstawa układów

120. Traktat z 29 marca. Odwołanie Stackelberga

 

Rozdział II

REICHENBACH

121. Leopold szuka porozumienia z królem pruskim

122. Trudności zgody. Austria żąda pomocy od Rosji

123. Galicja

124. Komitet tajny do spraw galicyjskich w Warszawie

125. Przygotowanie wojenne Rzeczypospolitej. Polityka pruska budzi nieufność i zniechęcenie

126. Nieszczera pomoc Rosji przekonuje Kaunitza o potrzebie zgody z Prusami

127. Neutralność Polski

128. Umowa reichenbachowska

129. Znaczenie tej umowy i przymierza polsko-pruskiego w jej następstwie

 

Rozdział III

WOJNA SZWEDZKA. UKŁADY O ALIANS Z TURCJĄ I SZWECJĄ (1790⁠–⁠1791)

130. Gustaw III. Wojna z Rosją (1788)

131. Kampania z 1789 i 1790 r. Bitwa pod Swenskasund. Poój w Werela

132. Projekt przymierza Rzeczypospolitej z Turcją

133. Trudności wewnętrzne Rosji, jej środki obronne

134. Dalsze rokowania Potockiego w Stambule, ich koniec

135. Próby układów ze Szwecją. Poselstwa polskie za granicą

 

Rozdział IV

GDAŃSK I TORUŃ

136. Zniechęcenie dworu berlińskiego do Polski

137. Anglia doradza odstąpienie Gdańska

138. Uchwała o nierozdzielności krajów Rzeczypospolitej (6 września)

139. Wrażenie tej uchwały

140. Misja Ogińskiego do Londynu

141. Stanowisko Prus wobec odnowionych z Anglią rokowań. Pogłoska o nowym rozbiorze kraju

142. Uchwała sejmowa z 1 kwietnia (1791). Zawieszenie negocjacji

143. Rzut oka na politykę zagraniczną Sejmu w epoce odpowiedzialnej

144. Stanisław August żąda pożyczki w Berlinie

 

KSIĘGA PIĄTA

NAPRAWA RZECZYPOSPOLITEJ

(luty 1790 – kwiecień 1791)

 

Rozdział I

SPRAWY SKARBOWE. SEJMOWE EPIZODY (luty – maj)

145. Sejm w 1790 r. Zamierzona naprawa skarbowości

146. Rewizja donatyw i zamian

147. Napaści na Żydów

148. Pierwsze wniesienie formy rządu

 

Rozdział II

SPRAWY KOŚCIELNE. PIERWSZA PROROGACJA (maj – lipiec)

149. Sprawy kościelne łacińskie

150. Sprawy unickie. Poprzednie starania biskupów ruskich o pomieszczenie w Senacie

151. Przypuszczenie metropolity ruskiego do Senatu. Kalendarz ruski

152. Duchowieństwo parafialne na Rusi. Seminaria

153. Prorogacja Sejmu

 

Rozdział III

LITERATURA POLITYCZNA TEJ EPOKI

154. Jan Jakub Rousseau i jego wpływ w Polsce

155. Stanisław Staszic

156. Ksiądz Hugo Kołłataj

157. Ksiądz Hugo Kołłątaj (ciąg dalszy)

158. Seweryn Rzewuski

159. Anonim

 

Rozdział IV

OBRADY NAD FORMĄ RZĄDU (sierpień – grudzień)

160. Projekt deputacji sejmowej

161. Dyskusja nad prawami kardynalnymi. Prerogatyw tronu. Mowy Seweryna Potockiego i Kicińskiego

162. Uniwersał w sprawie następcy tronu

163. Zalecenia elektora saskiego

164. Opinia dworów zagranicznych w sprawie następcy tronu

165. Nowa prorogacja. Ostatnie czynności starego Sejmu. Wyrok w sprawie Ponińskiego.

 

Rozdział V

SEJM W PODWÓJNYM SKŁADZIE (grudzień 1790 – kwiecień 1791)

166. Lauda sejmikowe (listopad 1790)

167. Pierwsze uchwały. Próba lepszego porządku w obradach

168. Epizody sejmowe: pałac ambasady rosyjskiej. Komedia Powrót posła. Prawo o sejmikach

169. Prawo o miastach

170. Ocenienie tego prawa

 

KONSTYTUCJA TRZECIEGO MAJA

Rozdział I

 

STOSUNKI EUROPEJSKIE I PRZYGOTOWANIA W WARSZAWIE DO KONSTYTUCJI 3 MAJA

171. Bułhakow w Warszawie

172. Liga antyrosyjska

173. Echa wojenne w Warszawie. Zbliżenie się do głównych działaczy sejmowych. Ignacy Potocki i jego plany

174. Sukcesja jako podstawa nowej formy rządu. Ksiądz Scipione Piattoli. Tajemne przygotowania

 

ROZDZIAŁ II

ZAMACH STANU

175. Posiedzenia 3 i 5 maja

176. Posiedzenia 3 i 5 maja (ciąg dalszy)

177. Prawo rządowe i jego ocenienie – Przepisane z ołówka

 

INDEKS NAZWISK