Witamy na stronie Oficyny Wydawniczej
Volumen

Opis

Akumulacja agresji, które dotknęły ludność Zachodu między rokiem 1348 a początkiem XVII wieku, wywołała w całym społeczeństwie głębokie zachwianie psychiczne, o którym świadczą wszystkie języki owych czasów słowa i obrazy. Powstała „kraina strachu”, wewnątrz której cywilizacja czuła się „zdeprymowana” i którą zaludniła chorobliwymi urojeniami. Ta przedłużająca się trwoga groziła rozkładem społeczeństwa, tak jak mogła druzgotać osobowości poddane powtarzalnym stresom. Mogła więc wzbudzać zjawiska niedostosowania, myślowej i uczuciowej regresji, pomnożyć fobie, wzmagać postawę odmowy i rozpacz. Jest rzeczą znamienną zobaczyć, jak uparcie książeczki do nabożeństwa i kazania zwalczały u chrześcijan pokusę zwątpienia w obliczu nadchodzącej śmierci: jawny dowód, że na dość szeroką skalę ulegano pokusie rozpaczy i że wielu czuło bezsilność wobec wroga tak przeraźliwego jak Szatan.

Ludzie Kościoła wskazywali i demaskowali tego przeciwnika. Nakreślili spis niegodziwości, jakie zdolny jest spowodować, i listę jego agentów: Turków, Żydów, heretyków, kobiety (zwłaszcza czarownice). Ruszyli na poszukiwanie Antychrysta, zapowiedzieli Sąd Ostateczny, próbę zapewne straszliwą, lecz jednocześnie będącą kresem zła na Ziemi. Stężona groźba śmierci została w ten sposób rozbita na poszczególne strachy, z pewnością przerażające, ale „nazwane” i wyjaśnione. Teraz walka była może niełatwa, ale z Bożą pomocą możliwa.

„Oblężony gród”, o którym będzie tu mowa, to przede wszystkim Kościół XIV–XVII wieku – lecz w roli Kościoła przy władzy. Temat nie odsyła bynajmniej do miłosierdzia, pobożności i chrześcijańskiego piękna, istniejących także mimo strachu. Ale czy to powód, by znów strach przemilczać? Czas już, żeby chrześcijanie porzucili STRACH przed historią.

 

 

Spis treści

 

Wstęp. Historyk na tropie strachu

1. Strach przemilczany

2. Oczywistość strachu

3. Od jednostkowego do zbiorowego: możliwość i przeszkody transpozycji

4. Kto i czego się bał

 

Część pierwsza

Strach większości

1. Wszechobecność strachu

1. Morze zmienne, gdzie lęku wszelkiego obfitość

2. Dalekie i bliskie; nowe i stare

3. Dziś i jutro; uroki i wróżby

 

2. Przeszłość i mroki

1. Zjawy

2. Strach przed nocą

 

3. Typologia zachowań zbiorowych w czasach dżumy

1. Obecność dżumy

2. Obrazy ze złego snu

3. Nieludzkie zerwanie

4. Stoicyzm i rozpasanie; zwątpienie i szaleństwo

5. Tchórze czy bohaterowie

6. Kto zawinił

 

4. Strach i bunty (I)

1. Przedmiot, granice i metody badań

2. Poczucie niepewności

3. Strachy bardziej określone

4. Lęk przed śmiercią z głodu

5. Zmora fiskusa

 

5. Strach i bunty (II)

1. Pogłoski

2. Kobiety i księża w buntach: obrazoburstwo

3. Strach przed przewrotem

 

Część druga

Kultura warstwy przywódczej a strach

6. „Oczekiwanie Boga”

1. Strachy eschatologiczne a narodziny świata nowoczesnego

2. Dwa różne odczytania apokaliptycznych proroctw

3. Środki szerzenia strachów eschatologicznych

4. Pierwszy takt mocny strachów eschatologicznych: koniec XIV i początek XV wieku

5. Drugi takt mocny: okres reformy

6. Bóg mściciel i postarzały świat

7. Arytmetyka proroctw

8. Geografia strachów eschatologicznych

 

7. Szatan

1. Przypływ satanizmu

2. Satanizm, koniec świata i renesansowe mass media

3. „Książę tego świata”

4. Diabelskie „sztuczki”

 

8. Agenci Szatana. I – Bałwochwalcy i muzułmanie

1. Kulty amerykańskie

2. Zagrożenie muzułmańskie

 

9. Agenci Szatana. II – Żyd, zło absolutne

1. Dwa źródła antyjudaizmu

2. Rola teatru religijnego, kaznodziejów i neofitów

3. Oskarżenia o profanacje i mordy rytualne

4. Nawracać; izolować; wypędzać

5. Nowe zagrożenie: konwertyci

 

10. Agenci Szatana. III – Kobieta

1. Odwieczne oskarżenie

2. Diabolizacja kobiety

3. Dyskurs oficjalny o kobiecie pod koniec XVI i na początku XVII wieku

a) U teologów

b) Nauka medyczna

c) Autorytet prawników

4. Produkcja literacka często wroga kobietom

5. Ikonografia często nieprzychylna

 

11. Zagadka historyczna: wielka represja czarostwa. I – Dokumentacja

1. Przypływ strachu

2. Ustawodawstwo paniczne

3. Chronologia, geografia i socjologia represji

 

12. Zagadka historyczna: wielka represja czarostwa. II – Próba interpretacji

1. Czarostwo a kulty płodności

2. Na poziomie ludowym: magia

3. Na poziomie sędziów: demonologia

4. Naglące zagrożenie

 

Zakończenie. Herezja a ład moralny

1. Świat herezji

2. Paroksyzm strachu

3. Cywilizacja bluźnierstwa

4. Plan społeczeństwa

 

Indeks nazwisk

Indeks rzeczowy