Witamy na stronie Oficyny Wydawniczej
Volumen

Opis

W Muzeum Historycznym w Lyonie przechowywana jest pewna XVI-wieczna polichromia, przedstawiającą Najświętszą Rodzinę podczas morskiej podróży. Owa scena ma tam moc symbolu. Obrazuje całkowity bark strach w obliczu groźnego żywiołu. Ocean nie odmówi posłuszeństwa królowej niebios. Boże Dzieciątko może się uśmiechać do drobnych fal, rozbijających się o kadłub statku. Aniołowie najspokojniej w świecie dobywają muzykę ze swoich instrumentów. Pokój, spokój, błogość – te słowa wyrażają „poczucie bezpieczeństwa”, jakie artysta chciał przekazać oglądającym jego dzieło i jakie po dziś dzień wyraża jedna z próśb, wypowiadanych podczas mszy katolickiej po modlitwie Ojcze Nasz: „Wybaw nas, prosimy Cię, Panie, od zła wszelkiego i udziel nam łaskawie pokoju za dni naszych.”

Czyż poczucie bezpieczeństwa, którego każdy z nas chciałby doświadczać jak najczęściej, nie zasługuje na zainteresowanie ze strony historyków? Potrzeba bezpieczeństwa, obejmująca epokę socjalną i prawo do pracy nabrała w naszej cywilizacji tak wielkiego znaczenia, że nieomal przerodziła się w obsesję. A przecież badamy przeszłość wychodząc od naszych własnych trosk. Czy możemy dzisiaj prawidłowo analizować nasz potrzebę bezpieczeństwa, nie znając reakcji obronnych i naszych poprzedników w obliczu niebezpiecznych i budzących lęk sytuacji? Musimy wiedzieć, w jaki sposób szukali otuchy nasi przodkowie. Jak opanowywali swoje lęki, jakie „systemy bezpieczeństwa” tworzyli. Musimy odnaleźć w przeszłości zbiorowe rytuały, które egzorcyzmowały, uwalniały od poczucia winy, prowadziły do pojednania, chroniły, uzdrawiały.

Moje niegdysiejsze dociekania na temat strachu i lęków nękających cywilizacji Zachodu logicznie wymagają dalszego ciągu i przeciwwagi. Poczucie bezpieczeństwa ma historię, która dzisiaj może nam pomóc lepiej poznać samych siebie.

(Wg Wprowadzenia Autora)

 

Jean Delumeau (ur. w 1923 r.), członek Institut de France, profesor w Collège de France. Napisał między innymi Strach w kulturze Zachodu, IW PAX, Warszawa 1986 oraz Grzech i strach. Poczucie winy w kulturze Zachodu XIII–XVIII w., IW PAX/Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa, 1994.

 

 

Spis treści

 

Wprowadzenie

Bezpieczeństwo, poczucie bezpieczeństwa,

zapewnianie poczucia bezpieczeństwa

 

Dzieje słowa

Pytanie o poczucie bezpieczeństwa

„Dobre rządy”

 

Część pierwsza

Obrzędy dodające otuchy

 

1. Błogosławieństwa

Niedostatecznie wykorzystana dokumentacja

Święcenie żywiołów i przedmiotów

Błogosławieństwa zapobiegawcze

 

2. Błogosławić i zaklinać

Modlitwy i obrzędy w sytuacjach zagrożenia

Ostrożność Kościoła i żądanie ze strony ludu

Dyskusje na temat błogosławieństw

 

3. Zjawisko procesji

Cywilizacja procesji

Procesja w mieście

Obieg procesji w świecie wiejskim

Potrzeba odbywania procesji

Złoty wiek ceremoniarza

 

4. Znaczenie procesji

Procesja w poszukiwaniu przeszłości

Procesja jako obrzęd zapewniający opiekę

Święto procesyjne

Zwycięstwa i uzdrowienia

 

Część druga

Nie jesteśmy sami

 

5. Opieka świętych

Wszechobecność świętych

Neopogaństwo?

Dokumentacja cudów

Przyzywanie orędownictwa świętych

 

6. Kult świętych a więzi społeczne

Działanie świętego

Właściwości relikwi

Teologowie i relikwie

Religijne poczucie bezpieczeństwa a więzi społeczne

 

7. Panna w szerokim płaszczu

Najświętsza Maryja Panna w szerokim płaszczu i zgromadzenia zakonne

Wielka popularność obrazu płaszcza

Motyw płaszcza w jego historycznym kontekście

 

Część trzecia

Przewodnicy i lekarstwa na zagrożenia z zaświatów

 

8. „Szlachetny olbrzym”

Anioł dla każdej zbiorowości

„Strzeż mnie bez ustanku”

Wojna dwóch sztandarów i walka wokół umierającego

„Wierny przyjaciel” i „słodki towarzysz”

 

9. Patron dobrej śmierci

Popularyzacja postaci św. Józefa

Uprzywilejowana śmierć

 

l0. System odpustów

Przed protestem Lutra

Odpusty w czasach Reformacji katolickiej

Religia odpustów

 

11. Dwa potężne środki obrony: szkaplerz i różaniec

Szkaplerz

Różaniec: jego wielkie znaczenie w historii Zachodu

 

Część czwarta

Protestantyzm a potrzeba bezpieczeństwa

 

12. Protestantyzm a uspokajające „zabobony”

W Wielkiej Brytanii

W protestanckich regionach Cesarstwa oraz w Skandynawii

W Zjednoczonych Prowincjach, w zreformowanej Szwajcarii i Francji

 

13. Protestantyzm a troski życia codziennego

Ochrona przed niebezpieczeństwami morza

Chronić zawsze i wszędzie

Cztery usilne prośby luteran

 

14. Pocieszać wiernych co do ich celów ostatecznych

Usprawiedliwienie przez wiarę, złagodzenie spowiedzi i predestynacja

Pieśni przynoszące pokój

Towarzyszenie umierającym i śmierć

 

Część piąta

Zmniejszenie zagrożenia

 

15. Rehabilitacja Boga

Zablokowania w obrębie katolicyzmu

Zablokowania w obrębie protestantyzmu

Odosobnione głosy

Działalność „kloszardów” Kościoła

 

16. „Niebo otwarte dla wszystkich ludzi”

Przesłanie libertynów

„Oświecenie” a piekło

Nowy obraz Boga

 

17. Pomóż sam sobie

Ubezpieczenia

Walka z ogniem

 

18. Mniej ciężkie życie i mniej bezwzględny świat

Miasto i światło

Spadek przemocy

Wzmocnienie sił porządkowych

Wzrost demograficzny i poprawa stanu zdrowotności

 

Podsumowanie

Spis map