Witamy na stronie Oficyny Wydawniczej
Volumen

Opis

Cudem syntezy nazwał tę książkę w swojej przedmowie znakomity francuski humanista Réne Rémond. Syntezy o tyle niezwykłej, że historia Europy jest tu przedstawiona nie jako ciąg politycznych działań oraz dynastyczno-dyplomatycznych zawirowań, również nie jako pasmo wojen siłą oręża zmieniających przynależność krain i narodów do następujących po sobie imperiów. Tutaj losy kontynentu są czymś więcej – związkiem długofalowych procesów przeobrażających wielkie społeczności; tak przedstawioną historię nie tylko się poznaje, ale i rozumie. Sprawy polskie leżą na obrzeżach głównych nurtów rozważań i pojawiają się incydentalnie. I warto o tym wiedzieć, że nie jest to punkt widzenia nadwiślańskiej historiografii, chociaż może to budzić nasze uczucia zawodu i niedosytu.

 

 

Spis treści:

 

Przedmowa

Słowo wstępne

Wprowadzenie. Europa – słowo i przestrzeń

Europa – słowo, historia, legenda

Europa i jej obszar

Kontynent mały, otwarty i dobrze położony. Kontynent zróżnicowany, pełen kontrastów, sprzyjający osiedlaniu się ludzi

 

Część pierwsza

Wyłanianie się Europy

 

l. Europa prehistoryczna – Od łowców do rolników

Pierwsi mieszkańcy Europy

Podbój kontynentu europejskiego przez homo erectus. W północnej Europie lodowiec, od Krymu po Atlantyk – człowiek neandertalski (od 80 000⁠–⁠35 000). Apogeum łowców-zbieraczy (35 000⁠–⁠8000)

Świt wiejskiej Europy

Ostatni łowcy-zbieracze. Narodziny gospodarki produkcyjnej w wyniku kontaktów z Bliskim Wschodem i doliną Eufratu

Dokumenty. 1. Jaskinia La Marche w Lussao-les-Chateaux we Francji. Rysunek człowieka na płycie wapiennej. 2. Chata zbudowana z kości mamutów w Meziriczi na Ukrainie. 3. Drużyna łuczników (Hiszpania)

 

2. Europa protohistoryczna. Rzemieślnicy, kupcy, niebawem mieszkańcy miast

Tworzenie się kultur europejskich w czwartym i trzecim tysiącleciu. Pojawienie się społeczności wiejskiej w czwartym tysiącleciu. Początki metalurgii. Ogólnoeuropejskie zjawiska cywilizacyjne około 3000 roku Urbanizacja i powstanie nowych klas społecznych (II–I tysiąclecie)

Kultury minojska, mykeńska i etruska. Powstanie na południu miast-państw. Europa środkowa – od kultury unietyckiej do książąt celtyckich. Na pobrzeżach Europy – kultury rodzime

Dokumenty. l. Malowidła naskalne z Bohuslän (Szwecja). 2. Rekonstrukcja grobowca, książęcego z Hochdorf (Niemcy). 3. Łucznik, jeleń i koziorożec – ozdoby na pasie z brązu (Kaukaz). 4. Świątynia w Stonehenge (Anglia)

 

3. Tworzenie się miast

Narodziny polis

Czas doświadczeń

Pierwsze zapowiedzi. Hoplici. Prawodawcy i tyrani

Kolonizacja

Okoliczności. Przebieg kolonizacji. Konsekwencje

Sparta jako model archaiczny

Społeczność arystokratyczna. Rządy arystokratyczne. System wychowawczy

Ateny a Grecja (V–IV wiek)

Społeczność demokratyczna

Narodziny demokracji ateńskiej. Ekspansja Aten

„Wiek Peryklesa”

Ateny – „szkołą Grecji”. Wojna peloponeska i kryzys Aten. Od miast-państw do królestw

Rzym i jego władza

Narodziny Rzymu

Legenda i archeologia. Rzym królestwem. Narodziny republiki rzymskiej

Italia rzymska

Rzym i Lacjum. Rzym i Etruskowie. Rzym i Galowie (Celtowie). Rzym a południowa Italia

„Res publica”

Zgromadzenia. Urzędy. Senat

Dokumenty. I. Dwie koncepcje demokracji. 2. Akropolis Ateńska

 

4. Od miasta-państwa do cesarstwa

Celtowie i Germanie w przeddzień podbojów rzymskich

Europa celtycka

Zaludnianie. Ewolucja

Germanie

Ekspansja. Zachodnia Germania. Wschodnia Germania

Zwycięska urbs

Rzym i Zachód

Wyspy i Półwysep Iberyjski. Rzym a południowa Galia. Rzym a Galia celtycka

Rzym a świat grecki

Sytuacja w Grecji i na Bałkanach. Interwencja Rzymu

Kryzys państwa w I wieku przed Chr.

Skutki podbojów. Kryzys polityczny. Narodziny cesarstwa. Od Cezara do Augusta

Cesarstwo rzymskie w Europie

Zakończenie podbojów

Zachodnia Europa. Wschodnia Europa

Obrona cesarstwa

Armia. System obronny

Dokumenty. Europa w oczach autorów starożytnych: Strabon i Tacyt

 

5. Europa rzymska

Jedność polityczna

Władza cesarska

Cesarz. Kult cesarza. Centralne zarządzanie

Administracja prowincji

Zasady ogólne. Prowincje europejskie

Cesarstwo – federacją miast

Tradycje i nowe zjawiska. Struktury miejskie i rozwój prawa

Jedność kulturalna

Sytuacja ogólna

Pax romana. Jedność językowa i prawna. Komunikacja

Integracja religijna

Synkretyzm. Rozwój kultu cesarza

Styl życia

Cywilizacja wina. Pojawienie się artykułów konsumpcyjnych. Warunki mieszkaniowe

Regionalne tożsamości i nowe siły

Ciążenie tradycji

Świat rodzimy. Hellenizm

Nowe siły religijne

Kulty wschodnie. Narodziny i rozwój chrześcijaństwa

Dokumenty. 1. Dwa spojrzenia na obecność rzymską w Brytanii. 2. Miasto rzymskie w Szwajcarii: Avenches (Aventicum)

 

6. Od jedności do podziału

Europa „barbarzyńska” i kryzys cesarstwa

Najazdy

Świat germański w początkach III wieku. Stosunki z Rzymem. Najazdy

Kryzys III wieku

Zniszczenia. Uzurpacje. Konsekwencje

Przebudowa cesarstwa

Dioklecjan i przywrócenie ładu

Władza cesarska. Opanowanie sytuacji w prowincjach. Prześladowania

Konstantyn i chrześcijaństwo

Konstantyn cesarzem chrześcijańskim. Jedność religijna i sobór nicejski

Nowe określenie przestrzeni europejskiej

Postępy świata „barbarzyńskiego”. Nowa struktura prowincji. Przesunięcie się ku Wschodowi

Europa podzielona

Siły odśrodkowe

Nowa fala najazdów. Uzurpacje. Spory religijne

Przemiany społeczeństwa

Podział Europy

Podział cesarstwa na dwie części. Zdobycie Rzymu w 410 roku

Dokumenty. Wielkie najazdy z początku V wieku: św. Hieronim i Idacjusz

 

Czgęść druga

Europa chrześcijańska (V–XV wiek)

 

7. Wielkie migracje

Trzy fale najazdów

Trudności w ustalaniu przyczyn. Najazdy i migracje

Rozdrobniony Zachód

Królestwa germańskie. Cesarstwo karolińskie i przemiany na Zachodzie

Nowa struktura Wschodu

Rewindykacje Justyniana. Najazdy Słowian w VII wieku. Ikonoklazm

Dokumenty. 1. Panegiryk biskupa Pawii Ennodiusza. 2. Bitwa pod Poitiers (732) w oczach Anonima z Kordoby. 3. Koronacja cesarska Karola Wielkiego według Liber Pnnitifcalis i Einharda

 

8. Świat chrześcijański w roku tysiącznym

Podstawy chrystianizacji

Struktury. Doktryna. Chrześcijaństwo greckie i chrześcijaństwo łacińskie

Chrystianizacja kontynentu europejskiego

Ewangelizatorzy i ich metody. Losy chrystianizacji przez Greków. Losy chrystianizacji przez łacinników.

Europa roku tysiącznego: państwa chrześcijańskie

Zachód – cesarstwo niemieckie. Wschód – cesarstwo bizantyńskie

Dokumenty. 1. List papieża Grzegorza III do św. Bonifacego (732). 2. Konstantyn-Cyryl opracowuje alfabet słowiański dla księcia morawskiego Rościsława. 3. Chrzest Kijowian w Dnieprze

 

9. Zachód – rozkwit Europy feudalnej

Nowa struktura społeczna – feudalizm

Feudalizm. Seniorat wiejski. Społeczeństwo stanowe

Rozrost

Wzrost liczby ludności. Wzrost produkcji. Nowa przestrzeń ekonomiczna

Ekspansja polityczna

Ramy starożytne: marzenia o monarchii uniwersalnej. Ramy nowe: monarchia feudalna i komuny miejskie. Ekspansja militarna

Dokumenty. 1. List biskupa Fulberta z Chartres do księcia Akwitanii o obowiązkach wasala i seniora (ok. 1020). 2. Kolonizacja niemiecka na wschód od Łaby

 

10. Wschód – świat pęknięty

Od cesarstwa łacińskiego do cesarstwa nicejskiego

Wzrost nastrojów antyłacińskich. Rozłam z roku 1204. Cesarstwo nicejskie

Od Rusi Kijowskiej do mongolskiego Karakorum

Ruś Kijowska w szczytowym okresie rozwoju. Skutki „jarzma mongolskiego”

Od jedności ekonomicznej do jedności religijnej

Stały wzrost ekonomiczny. Wschód zdominowany przez łacinników. Jedność prawosławna

Dokumenty. 1. Oblężenie Durazzo przez Boemunda z Tarentu (1108). 2. Bogactwa Konstantynopola

 

11. Cywilizacja średniowieczna

Podstawy cywilizacji średniowiecznej

Tradycja antyczna. Tradycja judeo-chrześcijańska. Tradycje „barbarzyńskie”

Trwałość cywilizacji bizantyńskiej

Dziedzictwo rzymskie. Nacjonalizm prawosławny. Transcendencja hezychazmu

Wkład cywilizacji zachodniej

Katedry. Uniwersytety. Języki narodowe

Dokumenty. 1. Reforma statutów uniwersytetu paryskiego (1366). 2. Miłość Dantego do języka ojczystego

 

12. Trudne czasy

Zaraza i wojna

Zaraza i wyludnienie. Wojna. Postępy Turków i upadek Konstantynopola

Trudności ekonomiczne

Kryzysy. Wieś i miasto. Nowe obszary ekonomiczne

Kryzys społeczeństwa

Niepokoje społeczne. Kryzys Kościoła i papiestwa. Ku państwu nowożytnemu

Dokumenty. 1. Dżuma we Florencji (1348) w oczach Boccaccia. 2. Bunt chłopów angielskich w 1381 roku. 3. Zdobycie Konstantynopola przez Mehmeda II w 1453 roku

 

Część trzecia

Europa zdobywcza (XVI–XVIII wiek)

 

13. Cywilizacja renesansu

Wielkie odkrycia

Cele i środki. Przygoda wielkich odkryć. Skutki wielkich odkryć

Humanizm i renesans artystyczny

Narodziny i rozpowszechnianie się humanizmu. Losy humanizmu. Renesans artystyczny

Reformy religijne

Pragnienie reformy. Reformacja. Reforma katolicka

Dokumenty. 1. Humanistyczna wizja: człowiek w centrum świata. 2. Kazanie Lutra z 1512 roku

 

14. Wojny religijne i hegemonia Habsburgów (1519⁠–⁠1660)

Potęga Karola V: marzenia i rzeczywistość

Od wyboru do abdykacji. Sytuacja w środkowej Europie. Ofensywa turecka. Wojny francusko-habsburskie

Europa rozdarta

Filip II – bojownik katolicyzmu. Wprowadzenie anglikanizmu w Anglii. Wojny religijne we Francji

Wznowienie wojny francusko-habsburskiej

Geneza i początek wojny trzydziestoletniej. Richelieu i Mazarini w walce z Habsburgami. Traktat westfatski. Europa około 1660 roku

Dokumenty. 1. Początki pierwszej rewolucji angielskiej: Petycja o prawa (1628). 2. Europa roku 1661 widziana oczyma Ludwika XIV

 

15. Europa w czasach potęgi Francji (1660⁠–⁠1740)

Państwa północno-zachodniej Europy

Absolutyzm we Francji. Cesarstwo i monarchia austriacka. Hiszpania i państwa włoskie. Anglia i Republika Zjednoczonych Prowincji

Ambicje Francji i ich załamanie. Nowa równowaga europejska

Okres przewagi francuskiej. Wycofywanie się Francji. Traktaty pokojowe w Utrechcie i Rastatt

Problemy wschodniej Europy

Szwecja Karola XII. Rosja Piotra Wielkiego. Trudności w Polsce i w imperium ottomańskim.

Dokumenty. 1. Wychowanie księcia w XVII wieku. 2. Bitwa pod Połtawą·opowiedziana przez Woltera

 

16. Przewaga Anglii na morzach i równowaga mocarstw kontynentalnych (1740⁠–⁠1792)

Potęga Anglii

Trudna ewolucja ku rządom parlamentarnym. „Druga wojna stuletnia”. Rewolucja przemysłowa

Trudności absolutyzmu we Francji

Ożywienie parlamentarne za Ludwika XV. Początek panowania Ludwika XVI. Pomyślność gospodarcza

Rywalizacja prusko-austriacka

Fryderyk II i Maria Teresa. Prusy Fryderyka II (1740⁠–⁠1786). Austria Marii Teresy i Józefa II (1740⁠–⁠1790)

Wzrost znaczenia Rosji

Rosja Elżbiety i Katarzyny II (1741⁠–⁠1796). Rozbiory Polski i sprawa wschodnia

Dokumenty. Portret Józefa II. List księcia de Ligne do Katarzyny II

 

17. Kultura i cywilizacja europejska w XVII i XVIII wieku

Rozwój nauki i techniki

Narodziny nauki nowożytnej. Nowe warunki pracy uczonych. Rozwój nauk ścisłych. Postępy techniki

Barok i klasycyzm

Narodziny i rozpowszechnienie się baroku. Ideał klasyczny. Sztuka późnego baroku

Wiek oświecenia

Filozofia. Upowszechnianie się oświecenia. Literatura. Twórczość artystyczna

Dokumenty. Narodziny nauki eksperymentalnej według Encyklopedii

 

Część czwarta

Europa dominująca (1789⁠–⁠1914)

 

18. Rewolucja: apogeum i upadek Europy francuskiej

Rewolucja a Europa

Rewolucja francuska realizuje myśl oświecenia. Postawa dworów. Rok 1792: wojna i upadek monarchii

Od wstrząsów rewolucji do uspokojenia za konsulatu

Rok 1793: radykalizacja rewolucji. Wojny Francji z koalicją. Bonaparte – żołnierz rewolucji

Efemeryda Europy napoleońskiej

Wielkie Cesarstwo. Narody europejskie w Wielkim Cesarstwie. Znaczenie modelu francuskiego

Dokumenty. Napoleon w oczach Tołstoja

 

19. Europa w latach 1815⁠–⁠1871: królowie, ludy, narody

Europa Świętego Przymierza i Metternicha

Europa roku 1815. Bieguny liberalizmu. Reżimy autorytarne

Budzenie się ludów (1815⁠–⁠1848)

Europa romantyczna. Liberatizm a porywy narodowe. Wiosna Ludów (1848)

Od narodów do Państw (1848⁠–⁠1871)

Zjednoczenie Włoch i zjednoczenie Niemiec. Europa roku 1871

Dokumenty. 1. Święte Przymierze (26 września 1815). 2. Deklaracja niepodległości Grecji (styczeń 1822). 3. Młoda Europa Mazziniego

 

20. Przemysł zmienia oblicze Europy

Rozkwit Europy

Wzrost demograficzny i emigracja. Początki rewolucji przemysłowej. Liberalny kapitalizm

Chronologia rozwoju przemysłowego

Bawełna, para i kolej żelazna. Druga rewolucja przemysłowa. Rytm rozwoju przemysłowego

Geografia uprzemysłowienia

Europa czarnych zagłębi i przedmieść. Anglia, Francja i Niemcy. Nierównomierny rozwój Europy

Dokumenty. 1. Prawo z roku 1842 o budowie wielkich linii kolejowych we Francji. 2. Wolny handel czynnikiem pokoju i postępu powszechnego w ujęciu Cobdena

 

21. Społeczności europejskie

Wieś

Trwałość i ewolucja wsi. Ludność wiejska w północno-zachodniej Europie. Ludność wiejska wschodniej i południowej Europy

Przemiany w miastach

Rozwój miast. Ludność miast

Stare i nowe elity

Ograniczony upadek dawnych elit. Umocnienie się burżuazji. Jedność i różnice społeczne w Europie

Dokumenty. 1. Chłopi i robotnicy w 1846 roku. 2. Arystokracja brytyjska w epoce Edwarda VII

 

22. Państwa europejskie w latach 1871⁠–⁠1914

Północna i północno-zachodnia Europa liberalna

Liberalizm i demokracja.        Zjednoczone Królestwo: od wspaniałości do zwątpienia. Francja republikańska

Wielkie imperia środkowej i wschodniej Europy

Niemcy Bismarcka i Wilhelma II. Cesarstwo Austro-Węgierskie. Imperium rosyjskie

Europa śródziemnomorska

Bałkany i państwo ottomańskie. Włochy. Półwysep Iberyjski

Dokumenty. 1. Wiktor Hugo: „Europie potrzebna jest narodowość europejska”. 2. Partia socjaldemokratyczna a instytucje państwowe w Rzeszy

 

23. Kultura i cywilizacja europejska w XIX wieku

Pokój i postęp

Optymizm europejski. Nauka i rozwój szkolnictwa. Kryzys świadomości u schyłku stulecia

Siły ponadnarodowe

Problem religii. Czy Europa zmierza ku laicyzacji? Socjalizm

Jedność kulturalna

Europa kulturalna. Pisarze i artyści. Kultura masowa i awangarda. Belle Epoque

Dokumenty. 1. Zorganizować naukowo ludzkość. 2. Błędy współczesnego świata potępione przez Piusa IX

 

Część piąta

Europa zakwestionowana

 

24. Europa dominująca

Potęga ekonomiczna

Sytuacja demograficzna. Aktywność przemysłowa i przewaga ekonomiczna

Zawłaszczenie świata

Dominacja kolonialna. Imperializm. Społeczności europejskie w świecie

Podziały Europy

Reżimy polityczne. Antagonizmy zewnętrzne

Dokumenty. 1. Problem narodowości w Austrii. 2. Imperium brytyjskie w 1911 roku. 3. Anatol France przeciw „szaleństwu kolonialnemu”

 

25. Europa krwawiąca: pierwsza wojna światowa

Dlaczego wojna?

Kryzys w lipcu 1914 roku. Stan ducha ludności

Cztery lata wojny

Dlaczego tak długo? Rok 1918 – rokiem decyzji

Dylematy pokoju

Europa w ruinie. Konferencja pokojowa. Traktaty pokojowe. Problemy realizacyjne

Dokumenty. Traktat wersalski (fragmenty)

 

26. Złudzenia powrotu do normalności (1920⁠–⁠1930)

Rewolucja i kontrrewolucja w Europie

Fala rewolucyjna. Odwrót rewolucji

Kontrrewolucja a demokracja liberalna

Demokracja parlamentarna. Kontrrewolucja

Pomyślność gospodarcza i przywrócenie spokoju

Powrót materialnej pomyślności. Stabilizacja międzynarodowa

Dokumenty. 1. Rezolucja Centralnego Komitetu Wykonawczego partii bolszewickiej na temat sytuacji międzynarodowej (3 października 1918). 2. Akt końcowy konferencji w Locarno (16 października 1925)

 

27. Kryzys lat trzydziestych

Światowy kryzys ekonomiczny

Mechanizmy. Rozszerzanie się kryzysu na różne kraje

Wzrost totalitaryzmu i słabość demokracji

Nazizm w Niemczech. Słabość demokracji. Dalszy wzrost autorytaryzmu

Wzrost zagrożenia

Stan ducha w Europie i rewizjonizm Hitlera. Reakcja państw europejskich

Dokumenty. 1. Ustawy norymberskie (15 września 1935). 2. Hiszpania lat trzydziestych. 3. Pakt niemiecko-sowiecki

 

28. Rozdarta Europa

Hitler panem Europy

Wojna błyskawiczna w Polsce. „Drôle de guerre”. Kampania francuska. Kampania rosyjska. Europa hitlerowska. Ruch oporu

Europa wyzwolona

Odwrócenie sytuacji na froncie rosyjskim. Atak na „twierdzę Europa”. Upadek Niemiec

Europa podzielona na dwa obozy

Bilans strat. Zimna wojna

Dokumenty. 1. „Ostateczne rozwiązanie” w ujęciu historyka. 2. Akt kapitulacji Niemiec (8 maja 1944)

 

29. Dwie Europy

Dekolonizacja

Zwiastuny. Azja południowa. Afryka

Powrót Europy Zachodniej

Wzrost państw. Marsz ku jedności

Wstrząsy w Europie Wschodniej i upadek modelu sowieckiego

Ucisk sowiecki. Wielkie kryzysy

Dokumenty. 1. Tajny raport Chruszczowa na XX zjeździe KPZR (fragmenty). 2. Traktat rzymski z 25 marca 1957 roku (fragmenty). 3. Wybory w NRD i na Węgrzech (marzec–kwiecień 1990)

Mapy 1. Europa: mapa fiz. (płaskowyże, rzeki, przejścia)

2. Neolit w Europie (upowszechnianie się rolnictwa)

3. Europa ok. 500 r. przed Chr.

4. Europa ok. r. 200

5. Europa ok. 1020⁠–⁠1030

6. Europa gotycka

7. Europa ok. 1520

8. Europa ok. 1660

9. Europa w 1789

10. Europa po Kongresie Wiedeńskim (1815)

11. Uprzemysłowienie Europy ok. 1850

12. Problemy narodowościowe i terytorialne na Bałkanach przed 1914

13. Europa w 1914

14. Europa w 1919

15. Europa w 1947

Chronologia

Dynastie europejskie

Karolingowie. Habsburgowie i Burboni w XVI–XVIII wieku. Małżeństwa dzieci Jarosława Mądrego. Królowa Wiktoria „babką Europy”

Tablice statystyczne

Słowniczek

Indeks nazw geograficznych i etnicznych

Indeks osobowy