Witamy na stronie Oficyny Wydawniczej
Volumen

Opis

André Comte-Sponville należy w tej chwili do grupy najbardziej cenionych, poczytnych i „modnych” filozofów francuskich. Mały traktat o wielkich cnotach (wydany w 1995 r.) zrobił we Francji furorę, co doprawdy rzadko się zdarza w świecie lektur filozoficznych. Bo też Comte-Sponville nie jest typowym filozofem. To raczej humanista w dawnym, grecko-rzymskim znaczeniu tego słowa. Jego prace charakteryzuje głęboka refleksja humanistyczna, doskonała erudycja, lekkość języka i cudowna bezinteresowność celów. Comte-Sponville nie pisze po to, by coś odkryć, kogoś o czymś przekonać lub do czegoś nakłonić; nie pisze również po to, by coś w szczegółach opisać, by epatować czytelnika wiedzą, błyskotliwością czy zaskakującą oryginalnością wniosków (choć i tego wszystkiego nie brakuje w jego książkach). Pisze z jakiej wewnętrznej potrzeby, ale i zarazem nieekshibicjonistycznie. Comte-Sponville stara się zainteresować czytelnika ważną duchową tkanką europejskiej kultury. A czyni to na sposób uniwersalny, europejski, a zarazem – bardzo francuski.

Magdalena Środa

 

 

Spis treści

 

Wstęp

1. Grzeczność

Grzeczność a moralność; grzeczny łajdak; to, co się robi, i to, co robić należy (Kant); stawanie się cnotliwym: grzeczność jako pozór cnoty, z którego cnoty pochodzą; zasięg i granice grzeczności; o tym, że grzeczność nie jest cnotą moralną, ale zaletą; że mimo to jest potrzebna człowiekowi cnotliwemu.

 

2. Wierność

Stawanie się jako zapomnienie, duch jako pamięć i jako wierność; wierność cnota pamięci; o tym, że nie ma ona wartości absolutnie ani przez samą siebie, ale w zależności od jej obiektów; obowiązek wierności; wierność a myśl; wierność a moralność; wierność a miłość.

 

3. Roztropność

Roztropność – cnota kardynalna; jej krytyka u Współczesnych; roztropność (phronesis, prudentia) u Starożytnych; aktualność roztropności; roztropność a czas: o tym, że bierze ona pod uwagę przyszłość, ale istnieje tylko w teraźniejszości; roztropność a moralność.

 

4. Umiarkowanie

Przyjemność; umiarkowanie jako sztuka cieszenia się i jako swoboda; umiarkowanie u Epikura i Montaigne’a; o tym, że umiarkowanie nie sprowadza się do higieny; trudność umiarkowania; umiarkowanie jako moc, czyli jako cnota.

 

 

O tym, że męstwo jest wszędzie podziwiane, ale to niczego nie dowodzi; dwuznaczność męstwa: może służyć również najgorszemu; jakie męstwo jest moralnie godne szacunku i dlaczego; męstwo jako cecha charakteru i jako cnota; męstwo – warunek wszelkiej cnoty; męstwo a prawda: o tym, że męstwo nie jest umiejętnością, ale postanowieniem, nie jest opinią, ale aktem; męstwo a rozum: męstwo intelektualne; męstwo a czas: o tym, że męstwo nie dotyczy tylko przyszłości; męstwo rozpaczy; męstwo nadziei; męstwo a miara; granice męstwa: o tym, że przeznaczenie jest silniejsze.

 

6. Sprawiedliwość

O tym, że sprawiedliwość jest jedyną spośród czterech cnót kardynalnych, która ma wartość absolutną; że nie można jej sprowadzić do użyteczności; sprawiedliwość jako równość i jako legalność (Arystoteles); sprawiedliwość jako cnota: o tym, że nie dałoby się jej sprowadzić do poszanowania prawa; to, co sprawiedliwe a sprawiedliwość; zasada sprawiedliwości: równość pomiędzy ludźmi; kryterium sprawiedliwości: postawić się w miejsce drugiego; idea umowy społecznej; „pierwotna postawa” Rawlsa; sprawiedliwość a ja; sprawiedliwość a miłość; sprawiedliwość, natura i społeczeństwo; krytyka Hume’a: sprawiedliwość i dostatek, sprawiedliwość i przemoc, sprawiedliwość i słabość; sprawiedliwość, łagodność i współczucie; sprawiedliwość, siła i prawa; bezstronność; o tym, że walka o sprawiedliwość nigdy się nie kończy.

 

7. Szlachetność

Szlachetność – cnota dawania; sprawiedliwość, solidarność i szlachetność; egoizm: „Jakże serce człowieka jest czcze i pełne plugastwa!” (Pascal) szlachetność, wielkoduszność i liberalność; szlachetność a wolność: Kartezjusz; szlachetność a miłość; szlachetność a siła ducha (Spinoza); szlachetność jako pragnienie miłości: być szlachetnym, to starać się kochać – i działać konsekwentnie; moralność szlachetności: „Dobrze czynić i trwać w radości” (Spinoza); szlachetność, jej źródło i jej przeciwieństwa; rozmaite imiona szlachetności.

 

8. Współczucie

O tym, że współczucie ma złą prasę; sympatia i współczucie: współczucie jako sympatia w cierpieniu lub smutku; krytyka współczucia u stoików i u Spinozy; o tym, że współczucie jest jednak więcej warte niż jego przeciwieństwo; commiseratio i misericordia u Spinozy: lepsza zasmucona miłość niż radosna nienawiść; współczucie a miłosierdzie (charité); współczucie u Schopenhauera i Rousseau; współczucie a okrucieństwo (Hannah Arendt); współczucie a litość; współczucie jako uczucie i jako cnota; miłość i współczucie: Chrystus i Budda.

 

9. Miłosierdzie

Miłosierdzie – cnota wybaczenia; o tym, że przebaczenie nie jest zapomnieniem; miłosierdzie a współczucie: o tym, że są to dwie różne cnoty, ale solidarne; miłosierdzie a miłość; miłosierdzie – cnota intelektu; miłosierdzie a wolność; dwa sposoby przebaczania: przebaczenie jako łaska lub jako prawda; miłosierdzie jako zwycięstwo nad nienawiścią; czy można wybaczyć wszystko?; miłosierdzie a walka; miłosierdzie wobec wszystkich – i wobec siebie samego.

 

10. Wdzięczność

O tym, że wdzięczność jest najmilszą z cnót, ale nie najłatwiejszą; wdzięczność, szlachetność i miłość; wdzięczność a pokora; byt jako łaska; wdzięczność radość pamięci: to miłość, która była (Epikur); wdzięczność a udręka żałoby; wdzięczność jako cnota: o tym, że wyklucza ona życzliwość i zepsucie; wdzięczność a miłosierdzie (charité); wdzięczność jako szczęście kochania.

 

11. Pokora

Pokora – pokorna cnota; pokora u Spinozy; o tym, że pokora nie jest podłością; wartość pokory: jej krytyka u Kanta i u Nietzschego; pokora a prawda; pokora a miłosierdzie (charité); pokora – cnota religijna: o tym, że może ona jednak prowadzić do ateizmu.

 

l2. Prostota

Prostota rzeczywistości: jej przeciwieństwem nie jest złożoność, ale dwulicowość i fałsz; prostota jako cnota; prostota a zdrowy rozsądek; o tym, że prostota to nie szczerość (Fénelon); prostota a szlachetność: szlachetność jest przeciwieństwem egoizmu, prostota – narcyzmu i pretensjonalności; o tym, że bez prostoty każdej cnocie brakowałoby sedna; prostota a czas: o tym, że jest to cnota teraźniejszości; prostota a „ja”; prostota, mądrość i świętość.

 

13. Tolerancja

Czy można tolerować wszystko?; o tym, że problem tolerancji jest stawiany tylko w kwestiach opinii; o tym, że powszechna tolerancja byłaby moralnie godna potępienia, a politycznie potępiana; „paradoks tolerancji” (K. Popper); „kazuistyka tolerancji” (V. Jankélévitch); to, co nie do przyjęcia; totalitaryzm; tolerancja a umiłowanie prawdy; tolerancja a wolność; problem praktycznego dogmatyzmu: przykład Jana Pawła II; wartość i prawda; tolerancja, szacunek i miłość; o tym, że tolerancja jest cnotą drobną, ale konieczną.

 

l4. Czystość

Czystość jako rzecz oczywista i jako tajemnica; młode dziewczyny; o tym, że wszelkie istnienie jest nieczyste; czystość i świętość; o dobrym obyczaju oczyszczenia; czystość, seksualność, miłość; „czysta miłość” (Fénelon); czystość a bezinteresowność; „niewinna miłość” według Simone Weil: o tym, że jest to miłość nie skierowana ku przyszłości; czystość a udręka żałoby; czystość a wykroczenie: Eros, Philia i Agape; miłość bez pożądania; szczęśliwość a „skłonności zmysłowe” (Spinoza).

 

15. Łagodność

Łagodność – cnota kobieca; łagodność, szlachetność i czystość; problem bierności; łagodność i miłosierdzie (charité); łagodność u starożytnych; problem biernego oporu; czy mamy prawo zabijać?; łagodność a wojna; łagodność a człowieczeństwo.

 

16. Dobra wiara

Dobra wiara a prawda; dobra wiara jako szczerość przechodnia i odruchowa (zwrotna); o tym, że dobra wiara niczego nie dowodzi, ale jest konieczna we wszelkiej cnocie; czy należy wszystko mówić?; dobra wiara u Montaigne’a; prawdomówność według Arystotelesa; czy każde kłamstwo jest godne potępienia?; rygoryzm Spinozy i Kanta; kłamać w dobrej wierze? czy należy powiedzieć prawdę umierającemu?; dobra wiara a współczucie; nie kłamać przed sobą samym; zła wiara u Sartre’a; umiłowanie prawdy: dobra wiara a duch.

 

17. Humor

W czym humor jest cnotą; humor i powaga; śmiech u Demokryta, według Montaigne’a; humor a ironia; humor a pokora; humor a mądrość; o tym, że humor ma coś wyzwalającego i wzniosłego (Freud); znowu o humorze i ironii; humor i sens; humor, etyka i religia (w związku z Kierkegaardem); humor jako radosne rozczarowanie i jako cnota.

 

18. Miłość

O tym, że miłość nie jest powinnością (Kant); miłość, moralność i grzeczność: o tym, że moralność jest pozorem miłości, tak jak grzeczność jest pozorem moralności; kochanie miłości; alfa i omega naszych cnót.

Eros

Miłość według Platona: od marzenia o połączeniu (mowa Arystofanesa w Uczcie) po doświadczenie braku (mowa Sokratesa); miłość a samotność; miłość zachłanna; namiętność: o tym, że może ona trwać tylko w nieszczęściu; płodzenie dzieci a stworzenie; miłość i transcendencja; o tym, że Eros jest zazdrosnym bogiem; cierpienie namiętności, nuda par; namiętność a śmierć; fiasko.

Philia

Krytyka platonizmu: o tym, że miłość nie sprowadza się do braku; przyjemność i działanie; pragnienie jako moc, miłość jako radość (Spinoza); inna definicja miłości; miłość a wdzięczność; przyjaźń według Arystotelesa; o tym, że philia i eros mogą iść ze sobą w parze; mąż a książę z bajki; szczęśliwe pary; namiętność a przyjaźń; rodzina; miłość z pożądliwości i miłość z przychylności; wywyższenie miłości i przez miłość; matka i dziecko.

Agape

O tym, że eros i philia nie wystarczają; znowu o miłości i moralności; miłość rodzicielska; o tym, że miłość siebie jest pierwsza; granice przyjaźni; caritas: „miłować nieprzyjaciół swoich”; miłość, stworzenie i dekreacja według Simone Weil: miłość jako schronienie; o tym, że caritas jest przeciwieństwem przemocy i afirmacji siebie samego; „chrześcijańska agape” (A. Nygren i D. de Rougemont); eros, philia i agape; co zostaje z caritas, jeśli Bóg nie istnieje?; philantropia u Greków, miłość u Spinozy, dekreacja u Simone Weil; o dobrym użytku z popędu do śmierci?; caritas, sprawiedliwość i miłość siebie: caritas jako miłość wyzwolona z ego; caritas jako wartość: miłość rządzi, nawet jeśli jej nie ma; trzy cnoty kardynalne (wiara, nadzieja i miłość): o tym, że tylko miłość ma sens w Bogu lub w ateizmie; o tym, że istnieje ona być może tylko na tyle, na ile nam jej brak.

 

Trzy rodzaje kochania albo trzy stopnie miłości: brak, radość, caritas; caritas, współczucie i przyjaźń; cnoty a miłość.

 

Bibliografia